De term ‘taalduet’ gaat in dit hoofdstuk ‘Taalduetten’ enerzijds over het proces dat leidt tot de totstandkoming van twee gepaarde teksten door een verteller en een beschouwer. De (schriftelijke en mondelinge) dialogen tussen beiden leiden tot het uiteindelijke paar teksten (de vertelling plus de beschouwing). Dat proces is voor de lezer echter niet zichtbaar, en wordt daarom alleen als (dialogisch) taalduet beleefd door beide auteurs. Ofwel, de lezer krijgt de reeds gepaarde teksten aangereikt. Die twee teksten vormen op hun beurt samen ook een taalduet, je zou kunnen zeggen: een lezersgericht taalduet.
Een andere vorm van duetten betreft beeldduetten, dat zijn taalduetten bij ‘beelduitingen’ zoals tekeningen, aquarellen, foto’s en ook knipexpressies. Zo schreef Simon Buschman samen met zeven auteurs beeldduetten bij een zeventigtal uiterst gevarieerde beelduitingen van Cornelis Hoek. Zie BEELDDUETTEN
De kunstvorm waarin het woord duet het meest gangbaar is, is de muziek. Vaak gaat het om twee zangers die met elkaar in interactie zijn. Opera’s zitten er vol mee. Het kunnen ook twee instrumenten zijn. Een prachtig voorbeeld daarvan is de triosonate in c-klein van Carl Philipp Emanuel Bach uit 1749, ‘Sanguineus und Melancholicus’.
~ ~ ~
Vanuit wederzijdse belangstelling en uitwisseling ontstaan allerlei vormen van taalduetten. Als toelichting: Soms vond de beschouwer, Erik Heijerman, de vertelling van de verteller, Simon Buschman, té suggestief of te compact en vroeg hij SB enkele alinea’s te herzien. Omgekeerd kwam het voor dat SB de analyse van EH net niet ‘raak’ genoeg vond, en voorzag hij hem van suggesties om de kern beter te formuleren en verder uit te diepen.
Zo was er regelmatig interactie (ook in vele gesprekken) tussen de auteurs en kwam bijna als vanzelfsprekend een dialoog op gang, waarin zij probeerden hun teksten steeds nauwkeuriger op elkaar af te stemmen. Gaandeweg lukte dat steeds beter, en begon de een de ander steeds meer te doorgronden en tekstueel – van-zelf-sprekender – aan te voelen. Dat dit enige tijd kostte is niet verwonderlijk, gegeven het feit dat er sprake is van twee nogal verschillende personen en persoonlijkheden én twee manieren van denken en formuleren: een literaire en een filosofische.
De taalduetten in dit hoofdstuk zijn in voldoende mate uitgewisseld tussen de verteller en beschouwer; zijn daarmee nu taalduetten voor de lezer. Daarbij: de teksten van de literaire vertellingen roepen beelden, gevoelens en ervaringen op. De literaire stem is verhalend, zintuiglijk, evocatief, suggestief, spreekt tot de verbeelding, zoals in:
in vroeg morgenlicht
een kerktoren, uitgeknipt
door een vaardige hand
Simon Buschman
stilaan komen huizen vrij –
en het koeren van duiven
Vera Bergman
De filosofische beschouwingen ‘bevragen’ de vertelling op open eindes, vooronderstellingen, achterliggende concepten. De filosofische stem is even nabij als de literaire maar toch afstandelijker, beschouwend, kritisch, conceptueel; die stem zoekt naar betekenissen, kaders of vragen.
In de taalduetten ontmoeten beide stemmen elkaar, ze wisselen teksten uit en hebben er gesprekken over, vullen elkaar aan en discussiëren over thema’s. Van enige ‘voorrang’ is geen sprake, het gaat immers om een gelijkwaardig gesprek tussen het literaire en het analytische, tussen beleving en interpretatie: een fraaie, evenwaardige vorm van taalduet. Het is nu aan de lezer om deze evenwaardige vorm van taalduetten te ervaren, te proeven.
In dit hoofdstuk staat na deze inleiding e.e.a. over de tanbun, haibun en tanhaibun, de drie taalvormen die ook in het hoofdstuk ‘Vertellingen’ worden geplaatst met T = Tanhaibun, H = Haibun, TH = Tanhaibun. Het eerste taalduet is een uitwisseling tussen Simon Buschman en HendrikJan Houthoff, auteur van de grondige én vernieuwende studie: ‘Wat het lichaam weet’; dan de vele taalduetten tussen Simon Buschman en Erik Heijerman en afsluitend taalduetten tussen Simon Buschman en Anke de Lange, een geestelijk verzorger die zich over zichzelf durft uit te laten.
Volgend taalduet: Tanbun