Ik liep langs een weg
met honderd bochten, bezocht
tachtig eilanden;
moet ik zo almaar voortgaan,
verder, verder van mijn thuis …
Anoniem, 300-1000 AD
Lange, rechte snelwegen brachten ons naar het noorden van Duitsland, waar we een onderdak vonden in Flensburg, vlak bij de Deense grens. Eilanden zijn hier niet ver weg, en we hadden bijvoorbeeld best een boottocht naar het eiland Sylt willen maken. Helaas, te weinig tijd, dus dan liever toch een dagje naar Denemarken, om het middeleeuwse stadje Ribe met zijn prachtige romaanse Dom te bezoeken.
Het was 4 mei. Op de heenweg, door een wat triestig en eentonig weidelandschap, kwamen we geheel onverwacht een bordje tegen met ‘ehemaliges KZ-Lager’. We besloten er ‘s middags langs te gaan. Na een mooie dag in Ribe reden we terug en in een flits zag ik aan de linkerkant iets wat wel een hek met prikkeldraad leek. Echter, er stond geen bordje bij ― dat kwam pas een stukje later en wees ons naar Ladelund, waar we na enige tijd zoeken achter de kerk het bezoekerscentrum vonden. Te laat om erin te kunnen, maar we konden via een zandpad naar het voormalige kamp wandelen, dat een onderafdeling van het KZ Neuengamme bleek te zijn geweest.
Halverwege kwamen we een stukje van een geul tegen, waarbij een hoge metalen pijp stond opgesteld. Die pijp is een kunstwerk ‘om te doen gedenken’, de geul bleek een deel te zijn van de Friesenwall, in opdracht van Hitler gegraven door ruim 2000 gevangenen om de kust te beschermen tegen invallen vanuit het noorden, toen al volledig zinloos. 700 meter verder ligt het voormalige kamp. Een steen met daarop ‘Die Würde des Menschen ist unantastbar’ en een hekwerk met prikkeldraad en drie metalen beelden van kampbewoners zijn het enige dat rest.
Op het kerkhof bij de kerk bevinden zich negen grote graven. In een kastje erbij lag tot onze verbazing een register, opgesteld door de Nederlandse Oorlogsgraven stichting. Van de 301 mannen die hier in de zes weken dat het kamp bestond overleden, kwamen er namelijk 111 uit Putten. Zij waren bij de beruchte razzia van 1 oktober 1944 eerst afgevoerd naar kamp Amersfoort, vervolgens naar Neuengamme en daarna in Ladelund terechtgekomen. Ze moesten voortgaan, steeds verder van hun thuis, om daar in vreselijke omstandigheden te sterven en een laatste rustplaats te vinden.
Wie had gedacht dat we uitgerekend hier de 4de mei twee minuten stil zouden zijn?
Erik Heijerman
Vorige bijdrage: Pierre Emanuel volgende bijdrage: Cornelis Hoek