In de Japanse literaire traditie is de tanka vanaf de vijfde eeuw een geliefde en vaak beoefende dichtvorm: een (natuur)impressie doordesemt een eigen gevoel, indruk, mening, standpunt; of andersom. Het begrip tanka ontstaat uit het eeuwenoude uta (= gedicht, verhaal), heeft vijf regels met doorgaans 5-7-5-7-7 lettergrepen, kan een eigenstandig gedicht zijn maar is meestal verweven met proza of poëtisch proza.
Tanka* (verzamelnaam van tanka, kyoka, sedoka) is dus vaak in een tekst opgenomen, vormt in de tekst een rustpunt, een reflectiemoment, soms zelfs een keerpunt. Die éénheid, symbiose van tekst én gedicht wordt een tanbun genoemd; voorheen een schaduwspoor, dat echter geen gemeengoed werd. Vandaar het neologisme tanbun.
Er zijn allerlei vormen van tanbun zoals:
- de tanka leidt een daaropvolgende tekst in of mondt er zelf in uit;
- in een poëtische beschouwing functioneert een tanka als scharniergedicht;
- in een tekst wordt een en dezelfde tanka doorschouwd en/of in historisch perspectief geplaatst;
- de tanka is in het verhaal/de vertelling de ‘pointe’.
Tanbuns vertalen en voorzien van aantekeningen was het levenswerk van Frits Vos, 1918 – 2000 de Leidse hoogleraar Japanologie en Koreanistiek, zoals van de ‘Uta-Monogatari / Lied-Verhaal’.
Karel Hellemans, 1944-2022, emeritus-hoogleraar Japanse Culturele Studies, zegt dat een zeer groot deel van de Japanse literaire teksten uit legio tanbuns bestaat; een Japans neologisme waarvan het ‘-bun’ onder meer proza, geschiedenis, cultuur, vertelling betekent. J. van Tooren, vertaalster van het standaardwerk ‘Tanka ― Het lied van Japan’ noemt de tanka en de tanbun het lyrische hoogtepunt in de Japanse literaire Cultuur.
* De tanka zelf is een verzamelbegrip voor tanka, kyoka en sedoka. Voor de sedoka, zes regels met doorgaans 5-7-7-5-7-7 lettergrepen, geldt hetzelfde als hierboven besproken. De tanka kent eveneens een tegenvoeter én maatje, de kyoka, een gedicht dat menselijk gedrag, bezien met een knipoog, aan de orde stelt, uitgewerkt in een lichtvoetige tekst die vaak getuigt van (soms ook ironisch) psychologisch inzicht:
Je zult levenslang
een frêle eendagsvliegje zijn,
alles moeten doen
op één zomerse dag ― en
die dag je dag niet hebben.