er kwam iemand aan
om iemand op te zoeken –
deze herfstavond
Taniguchi Buson, 1715-1783
een lange veldweg –
je ziet er niemand lopen
deze herfstavond
Matsuo Basho, 1644-1694
1 Simon Buschman, Zuid-Spanje, Islantilla
Henk van der Werff, Hoogland / Amersfoort
het bergpad omlaag –
boven de toppen vormt zich
een plotsklaps noodweer
het roerloze zwijgen
voor de spanning zich ontlaadt
de weken hitte
worden weggespoeld – ik spurt
naar een rotsen-nis
het dal, een regengordijn
met steeds weer bliksemflitsen
ze komen op gang –
modderstromen sleuren zelfs
stronken, hekken mee
het water, alles stroomt
over het pad dat ik volg
na uren van angst
én kalmte, lukt het: terug
naar het dorp, ons huis
en of er niets is gebeurd:
de vertrouwde geluiden
2 Henk van der Werff, Hoogland / Amersfoort
Simon Buschman, Zuid-Spanje, Islantilla
de geur van dennen
en even – heel zacht – de wind
door de boomtoppen
moeder zei ooit dat een bries
fluistert, een storm tekeer gaat
de wind van vandaag,
onbeweeglijk – wolken liggen
over geluiden
tijdens een bergentrektocht
schokte de grond – en weer – weer –
mien Hogelaand…
tot de horizon van Spiek
scheuren en groeven
onlangs trok hier een valwind
door het heuvelland, haarscherp
de gevelde boom;
ernaast een jonge loot
nog fier rechtop staand
bij stormwind uren langs zee
en dan vrijuit – een oerkreet
Foto: Henk van der Werff
Henk van der Werff:
Aan het begin van de eerste subrenga gaf Simon aan dat hij een ervaring over een noodweer in de Spaanse bergen wilde verwerken in deze renga. Met dit in mijn achterhoofd is het een renga geworden met een duidelijk chronologie.
Toch heb ik in een van de strofen iets extra’s willen doen. In de zesde strofe vond ik dat het tijd werd om weer terug naar huis te gaan. Daarvoor moet je over het bergpad dat naar mijn mening in een modderpoel veranderd zou zijn na de buien. Ik heb deze strofe aangegrepen om er iets meer diepgang in aan te brengen.
Het pad dat ik volg kun je met een beetje verbeeldingskracht vervangen voor het levenspad. Alles stroomt is de letterlijke vertaling van panta rhei, ofwel: alles is in ontwikkeling, niets blijft hetzelfde. Meestal wordt deze uitdrukking voor grote onderwerpen gebruikt zoals je gezondheid. Maar het kan ook subtieler, het gaat ook over de ervaringen in je leven die je maken tot wie je bent. Simon was zo onder de indruk van dit noodweer, dat hij er jaren later nog een renga aan wijdt.
De tweede subrenga had niet zo’n duidelijk onderwerp, ik wilde dit niet vastleggen – alles stroomt – kijken waar we uitkomen. Mijn eerste strofe was een tegenhanger van de eerste subrenga met het weer in Nederland als onderwerp. Simon stapte van dit pad af in de vierde strofe. Mijn antwoord hierop is de strofe die me het meest raakt – in combinatie met het aangeven van Simon.
De aardbeving van Simon bracht me naar Groningen, het land van mijn vroege jeugd. De eerste regel Mien Hogelaand is de titel van een liedje van Ede Staal, de bard die wereldberoemd is in Groningen. De tweede regel komt in de tekst van dit liedje voor, al heb ik de plaatsnaam – in verband met het aantal lettergrepen – aangepast in een ander dorpje dat ook in het liedje voorkomt. De derde regel slaat op de droge, onbewerkte grond die je vroeger soms aantrof, maar ook op de scheuren in de huizen die tegenwoordig de overhand hebben.
Foto: René Rhee
Simon Buschman:
Zowel in de haiku van Taniguchi Buson als die van Matsuo Basho is er sprake van een gevoel van alleen-zijn. De eerste twee regels schetsen een bepaalde situatie, de derde regel markeert het moment: nu, tijdens déze herfstavond. Op het eerste gezicht lijkt de aanleiding niet zo veelomvattend of desastreus: je ziet iemand op bezoek gaan bij een ander en je ziet een lange veldweg waar niemand op loopt.
Echter, dit betekent naar mijn idee dat hieraan voorafgaand – van eerder, eventueel veel vroeger – wél ervaringen hebben plaatsgevonden waarin ieder op eigen wijze zich existentieel alleen heeft gevoeld. En nu, op zomaar een moment – deze herfstavond – met een ogenschijnlijk toevallige reden voelt zowel Buson als Basho zich ten diepste alleen.
Dat ‘echo-moment’ roept herinneringen op die zich – soms geheel onvoorzien – actualiseren in een nu-en-hier, in een min of meer vergelijkbaar, soms (bijna) identiek moment: a lot of early experiences cast long shadows, even darkness for ever.
Ik herken dit, zoals onder meer uit mijn jeugd, van tijdens individuele woestijntochten, mijn echtscheiding als ook de zeven jaar wonen in Zuid-Spanje. Over die laatste periode gaat de renga: hoe ervaar ik en wat doet het me nu-en-hier om voor het eerst ‘een plotsklaps noodweer’ in een berglandschap mee te maken, opgeschrikt te worden door enkele behoorlijk zware aardschokken (én: blijft het hierbij?), een alles verwoestende valwind vlakbij langs te zien scheren.
Maar vooral, ik heb in emotioneel lichaamswerk (ingebed in psychotherapieën) geleerd om heftige, zelfs ontwrichtende fysieke én mentale gebeurtenissen tot rust te brengen (zonder er ooit los van te komen) door een bevrijdende oerkreet te uiten, deze binnen en vanuit mijzelf te laten ontstaan. En de omgeving daarvoor was bijna altijd:
bij stormwind uren langs zee
en dan vrijuit – een oerkreet
Henk leeft in deze renga er op eigen wijze in mee, schept op een bepaald moment ook een andere context ter verbreding van het ‘ervaringslandschap’ (iets van een levensles):
het water, alles stroomt
over het pad dat ik volg
En komt dan ook heel dicht bij zichzelf uit: de prachtige strofe ‘mien Hogelaand…’
Vorige renga: Renga met Kees Donkelaar Volgende renga: Renga met Nora Schneider