dodenherdenking
– populieren ratelen
ook die twee minuten
Dario, haar leraar Duits, had het bij momenten – soms meer dan een half uur. Hij gaat op de leraarstafel zitten, laat zijn onderbenen wat bungelen, en vertelt over een historisch gegeven; kalm, met een enkel gebaar. Meestal begint hij met een anekdote die hij langzaamaan maar vooral duidelijk uitwerkt. Haar blijft voor altijd die keer bij toen het over het nationaalsocialistisch antisemitisme ging, juist omdat Spanje tijdens WOII neutraal bleef.
De anekdote: Ich kann gar nicht so viel fressen, wie Ich kotzen möchte. Deze historische opmerking van Max Liebermann, 1847-1935, brengt zijn diepe afschuw voor al die ‘bruinhemden’ onder woorden, Hitlers Sturmabteilung (SA), knokploeg, vanaf 1921. Hij zit namelijk in de tuin van zijn huis aan de Potsdamer Platz, Berlijn, schildert op doek. Een jonge ‘SA-Mann’ komt langs en kijkt enige tijd aandachtig toe, zegt ernstig: Voor een Jood schilder je best aardig. Liebermann: Voor een jonge SA-er heb je best een goede smaak. Ze kijken elkaar nog even aan; een ijselijke stilte.
Foto: PhotoMind: Pierre Emanuel
Het antisemitisme (letterlijk: tégen allen die de Semitische talen spreken; bedoeld wordt in het bijzonder: Jodenhaat, Judenhass) is van alle tijden, heeft in de Nazitijd een extreme vorm gevonden, gekregen in de Holocaust, door menigeen Shoah genoemd.
die wanhoopskreten –
hun kerkhof buiten het dorp,
ze kwamen van ver
Murakami Kijo, 1865-1938
Dario heeft, buiten schooltijd om, in het buurthuis vier avon-den besteed aan de documentaire van de filosoof, journalist en tevens hoogleraar Claude Lanzmann, Shoah, 1985.
Zij en haar ouders waren er die avonden bij; iedere keer ontdaan, verbijsterd. Persoonlijke verhalen, bekentenissen, gruwelijkheden van de Endlösung, zoals in vernietigingskampen, werden voor het voetlicht gebracht, in de schijnwerpers gesteld. Geactualiseerd.
~ ~ ~
Zoals het er ook in de dierenwereld aan toe kan gaan; en dat op instinctieve gronden:
de verdwaalde kauw
wordt geweerd, tot bloedens toe
– ligt nu ergens dood
~ ~ ~
De saillante anekdote. Dario maakt duidelijk dat hier al sprake is van het volstrekt onoverbrugbare. Deze minigebeurtenis draagt en passant, en pensant alles in zich van de verschrikkingen die zullen volgen voor zovele families, een volk, volkeren, culturen.
De verhoudingen zijn ogenschijnlijk in een lichte maar vooral scherpe en sarcastische situatieschets getekend: het onverzoenlijke. Voor een beter besef van de Nazitijd en ‘de Joden’ zijn die paar zinnen alleszeggend.
De anekdote dient in het collectief geheugen gebeiteld te worden. Deze verwijzing naar een diepmenselijke tragiek mag immers nooit vergeten worden, nooit; zelfs al zien we steeds weer gebeuren hoe bitter weinig dat helpt.
zo lang regent het:
de stoppels op de velden
zijn zwart geworden
Matsuo Basho, 1644-1694
~ ~ ~
Spanje heeft zijn eigen dictatuur ondergaan, 1939-1975, met zeker 500.000 doden en die ontreddering, onder Franco, 1892-1975*. Franco-invloeden zijn er nog steeds, hoe onderhuids ook.
Gezegd moet worden, een markant moment is wanneer na felle discussies het Spaanse parlement in 2007 ‘eindelijk’ instemt met de Wet op de Historische Herinnering om de slachtoffers van de Franco-dictatuur in de meest brede zin zoveel als mogelijk recht te doen. Markant, ondanks de stroeve uitvoering. Want nog steeds willen velen zich afwenden van de WOII-jaren 1940-1945: immers, de eigen zaken eerst; en: de eigen tragiek eerst.
* Alleen al in de meest zuidelijke provincie Andalucia zijn 702 massagraven nog steeds niet geopend met naar schatting zeker 48.000 nog niet geïdentificeerde doden.
Vorige vertelling: Uit zijn naam volgende vertelling: Aanvangstanka. Mokusei!